Nguyễn Hiền là Trạng nguyên đầu tiên và cũng là Trạng nguyên nhỏ tuổi nhất trong lịch sử Việt Nam. Trạng nguyên Nguyễn Hiền sinh năm Ất Mùi (1234) tại  làng Dương Miện, huyện Thượng Hiền, phủ Thiên Trường, Lộ Nam Sơn nay là thôn Dương A, xã Nam Thắng, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định.

     Thuở nhỏ, cha mất sớm, ông sống với mẹ trong một căn nhà nhỏ ba gian bên cạnh một ngôi chùa. Vị sư trụ trì của chùa vốn là một danh Nho, vừa tụng kinh niệm phật vừa dạy học cho những trẻ chưa biết chữ trong làng. Ngay từ thời thơ ấu, Nguyễn Hiền đã lân la ở bên các lớp học, sớm tiếp xúc với chữ nghĩa sách vở. Dù chưa đến tuổi đi học, Nguyễn Hiền đã nổi danh là người hay chữ, giỏi đối đáp, học thức xuất chúng. Năng khiếu kỳ lạ về học tập, trí thông minh xuất chúng khiến danh tiếng Nguyễn Hiền bay đi khắp nơi, xa gần nghe tiếng đến thử tài đều bái phục và suy tôn làm “Thần đồng xuất chúng”.

     Năm 1247, khi vừa tròn 12 tuổi (tính theo tuổi ta là 13), Nguyễn Hiền đã thi đậu Trạng nguyên, trở thành vị Trạng nguyên đầu tiên và trẻ nhất trong lịch sử Việt Nam, được vua Trần Thái Tông phong cho bốn chữ “Khai Quốc Trạng Nguyên”. Mặc dù đậu cao, tài năng phi phàm, nhưng vì tuổi còn quá nhỏ, vua cho là Trạng chưa hiểu hết “lễ”, nên cho về học “lễ” rồi mới được làm quan. Mấy năm sau, sứ thần Trung Hoa sang Việt Nam, đưa ra nhiều câu đối kèm theo nhiều yêu sách xấc xược nếu triều đình không giải đáp được. Thời hạn sắp hết mà cả triều đình không ai tìm ra lời giải đáp, vua Trần Thái Tông phải cho vời Nguyễn Hiền vào kinh đô để hỏi ý kiến. Trước tài đối đáp nhanh nhạy và trí thông minh kiệt xuất của Trạng nước Nam, sứ Tàu phải nể phục, mọi yêu sách đều được giải tỏa. Từ đây, vua Trần đã chính thức mời ông về triều tham gia chính sự. Những năm làm quan trong triều, ông đã có nhiều kế sách phò vua giúp nước như: đắp đê ngăn lũ lụt ở sông Hồng, phát triển sản xuất cho dân no ấm; mở mang võ đường rèn luyện quân sĩ, tăng cường sức mạnh quốc phòng cho đất nước; trông coi việc văn chương và mở mang công nghệ. Vua Trần còn giao cho ông việc ứng phó với sứ Tàu và phong cho ông chức “Đông các đại học sĩ”.

     Giữa lúc tài năng và sự nghiệp giúp dân, giúp nước đang trên đà phát triển mạnh, ông đã tạ thế vào ngày 11 tháng 8 năm Ất Mão (1255) khi vừa tròn 21 tuổi. Cuộc đời tuy ngắn ngủi nhưng tài năng, công đức và học vấn uyên thâm của Trạng nguyên Nguyễn Hiền đã làm rạng danh thế hệ trẻ của Việt Nam, xứng đáng là một tấm gương sáng về năng lực tự học thành tài, về đức độ yêu nước, thương dân… Nguyễn Hiền xứng đáng được ghi nhận như là một nhà bác học, nhà ngoại giao và nhà chính trị kiệt xuất trong lịch sử Việt Nam.

     Tự hào được mang tên vị Trạng nguyên trẻ tuổi, trường THCS Nguyễn Hiền, Nam Trực, Nam Định (tiền thân là trường năng khiếu Nam Ninh) là cơ sở giáo dục chất lượng cao của huyện Nam Trực đang trong lộ trình xây dựng trở thành cơ sở giáo dục chất lượng cao của tỉnh Nam Định. Được thành lập từ năm 1976 đến năm học 2018  – 2019 nhà trường đã trải qua 42 năm xây dựng, phát triển và trưởng thành.

     42 năm qua, trường THCS Nguyễn Hiền không ngừng phát triển về quy mô trường lớp và cơ sở vật chất. Từ năm 2006 đến nay nhà trường duy trì ổn định 20 lớp học, cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học ngày càng được tăng cường. Các thế hệ thầy và trò nhà trường  không ngừng cố gắng, nỗ lực phấn đấu và đạt được nhiều thành tích rực rỡ trong sự nghiệp GD-ĐT, đặc biệt là nhiệm vụ dạy bồi dưỡng học sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh..

     Các thế hệ cán bộ, giáo viên nhà trường luôn có ý thức tự giác, tích cực thực hiện tốt các cuộc vận động của Đảng, Nhà nước và ngành giáo dục đào tạo, là những thầy cô say chuyên môn, có trình độ tay nghề cao, giàu lòng yêu nghề, mến trẻ, luôn phấn đấu tự học, tự bồi dưỡng, trau dồi chuyên môn nghiệp vụ, trang bị kiến thức, để bồi dưỡng tri thức, tâm hồn, lí tưởng và nhân cách sống cho học sinh thân yêu. Nhiều thầy cô tâm huyết với nhiệm vụ bồi dưỡng học sinh giỏi liên tục đạt giải cao của tỉnh và huyện. Thành tích của đoàn học sinh giỏi huyện Nam Trực luôn đứng ở tốp dẫn đầu của tỉnh, đã góp phần vào thành tích học sinh giỏi của tỉnh Nam Định trong những năm qua.

     Các thầy cô thế hệ trước tiêu biểu là cố Nhà giáo ưu tú Trần Thận, Nhà giáo ưu tú Phạm Đức Quyền, cố Nhà giáo ưu tú Đào Xuân Mậu, Nhà giáo ưu tú Phạm Quang Hồ, cố nhà giáo Đặng Ngọc Kiệm, Nhà giáo ưu tú Đặng Văn Bội, Nhà giáo ưu tú Nguyễn Văn Thinh, nhà giáo Đoàn Văn Liên, Nguyễn Đức Hữu, Tống Văn Phải, Trần Bá Uông, Trần Minh Tâm, Phạm Thị Đơ, Đặng Thị Thảo…

     Từ năm 1997 đến nay thế hệ các nhà giáo trẻ tiếp tục phát huy truyền thống dạy giỏi của nhà trường, tiêu biểu là các nhà giáo: Lê Thị Định, Tạ Thị Tuyết, Nguyễn Thị Hồng Vân, Triệu Thị Huệ, Nguyễn Thị Soạn, Nhà giáo ưu tú Vũ Thị Thanh Bình, nhà giáo Vũ Tiến Duật, Trần Văn Lực, Trần Mạnh Trường, Đỗ Thị Lệ Hằng, Nguyễn Thị Thúy, Lưu Thị Thanh Nhàn, Phan Văn Vũ, Phạm Thị Ngọc, Phạm Thị Ánh Tuyết, Đỗ Thị Thúy,…). Trong các kỳ Hội thi giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh nhà trường đã có hơn 10 thầy cô đạt loại giỏi tiêu biểu như cô Đinh Thị Minh Hồng, Ngô Thị Bính, Trần Diệu Hương… 20 nhà giáo có sáng kiến kinh nghiệm xếp loại Tốt và Khá cấp tỉnh. 04 nhà giáo đạt giải Nhì cấp Bộ (Cô Lê Thị Định, Đinh Thị Minh Hồng,  Đỗ Thị Thúy,  Trần Thị Hằng); 01 Nhà giáo đạt  giải Ba cấp Bộ (Cô Phạm Thị Ngọc) trong cuộc thi “Vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các tình huống thực tiễn”.

     Học sinh nhà trường có truyền thống chăm ngoan học giỏi, không ngừng tu dưỡng, rèn luyện về đạo đức, tích cực học tập. Hàng năm  HS đạt hạnh kiểm Tốt và Khá hơn 99%, học lực giỏi từ 50 đến 70%; HS lớp 9 đỗ vào THPT công lập từ 96 đến 98 % trong đó có 25 đến 35%  đỗ THPT chuyên Lê Hồng Phong Nam Định. Đoàn HSG lớp 9 của trường, 10 năm gần đây từ năm 2008 đến năm học 2018 có 6 năm đạt giải nhất, 3 năm đạt giải nhì  toàn tỉnh (năm  2010, 2012, 2013, 2014, 2016, 2017 đạt giải Nhất), có hơn 1000 HS đạt giải cấp tỉnh, trong đó  67 HS đạt giải nhất tỉnh, 645 HS thi đỗ vào THPT chuyên Lê Hồng Phong. Từ năm 1976 đến nay đã có hàng vạn HS đạt giải HSG cấp huyện và cấp trường.

     Nhà trường đã tổ chức và tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh  tham gia có hiệu quả các hoạt động ngoài giờ lên lớp, thông qua hình thức thi tìm hiểu lịch sử về Đảng, về Bác Hồ, tìm hiểu truyền thống của quê hương đất nước nhân các ngày lễ lớn của dân tộc, tạo nên môi trường thân thiện, giúp các em có cơ hội giao lưu, học tập lẫn nhau, nhằm phát triển toàn diện về  tri thức, thể chất và nhân cách, kỹ năng sống. Các cuộc thi do Sở GD-ĐT và Tỉnh đoàn tổ chức có nhiều HS đạt giải cao: Vũ Ngọc Thức – Huy chương Bạc Hội thi tin học trẻ toàn quốc, Nguyễn Tuấn Anh – Huy chương Vàng môn điền kinh khu vực phía Bắc, Lâm Vũ Tuấn – giải Nhất thi Hùng biện tiếng Anh cấp tỉnh (đạt Á quân thi Chung kết Đường lên đỉnh Olympia năm thứ 16), 10 HS đạt giải nhất và nhì cuộc thi “Vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các tình huống thực tiễn” do Sở GD-ĐT tổ chức.

     Từ trường Năng khiếu thân yêu ngày trước, nay là THCS Nguyễn Hiều huyện Nam Trực, các thế hệ học sinh đã tiếp tục học lên và trưởng thành, là những nhà lãnh đạo trong tổ chức Đảng và chính quyền các cấp; nhà quản lý kinh tế, sỹ quan quân đội,  Tiến sĩ, Thạc sĩ, Cử nhân khoa học, thầy cô giáo giỏi đang công tác trên  mọi miền của Tổ quốc…

     Nhà trường đã có 07 nhà giáo được Nhà nước phong tặng Nhà giáo ưu tú, 02 nhà giáo được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba (thầy Đặng Văn Bội, thầy Nguyễn Văn Thinh); 06 nhà giáo được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen, 13 nhà giáo được Bộ trưởng Bộ GD&ĐT tặng Bằng khen; nhiều nhà giáo  được UBND tỉnh Nam Định tặng Bằng khen, tặng danh hiệu Chiến sỹ thi đua cấp tỉnh, cấp cơ sở, giáo viên giỏi cấp tỉnh và cấp huyện.

     Nhà trường nhiều năm liên tục đạt danh hiệu “Tập thể lao động xuất sắc” của tỉnh, được nhà nước tặng Huân chương lao động hạng Ba (năm 1994); Thủ tướng Chính phủ tặng 2 Bằng khen, năm 2012 Thủ Tướng Chính phủ tặng Cờ “Đơn vị dẫn đầu phong trào thi đua” , năm 2017 Thủ Tướng Chính phủ tặng Cờ “Đơn vị xuất sắc trong phong trào thi đua”; Bộ trưởng Bộ GD-ĐT tặng 2 Bằng khen; UBND tỉnh tặng 9 Bằng khen; Sở GD-ĐT Nam Định và UBND Huyện Nam Trực tặng nhiều Giấy khen. Chi bộ Đảng liên tục đạt danh hiệu “Trong sạch, vững mạnh”. Công đoàn cơ sở được Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam tặng Cờ thi đua xuất sắc, Chi đoàn giáo viên và Liên Đội TNTP Hồ Chí Minh được Tỉnh Đoàn và TƯ Đoàn tặng nhiều Bằng khen tiêu biểu là các thầy cô: Trịnh Duy Lâm, Trần Diệu Hương, Phạm Thị Tuyết, Đặng Ngọc Nam, Phạm Thị Thảo…

     Tháng 10 năm 2014 Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Lao động Hạng Nhì cho trường THCS Nguyễn Hiền. Đây là minh chứng ghi nhận thành tích xuất sắc của các thế hệ thầy và trò trong 40 năm qua với sự nghiệp GD-ĐT đặc biệt là thành tích bồi dưỡng HSG.

     Trường THCS Nguyễn Hiền nhận được phần thưởng cao quý nói trên là nhờ sự quan tâm, chăm lo của Huyện uỷ, UBND huyện cùng các ban ngành đoàn thể và nhân dân huyện Nam Trực; sự chỉ đạo của Sở GD-ĐT Nam Định và Phòng GD-ĐT huyện Nam Trực, sự lãnh đạo của Ban chi uỷ và tổ chức, điều hành của Ban giám hiệu. Đặc biệt là tinh thần tự giác, tích cực phấn đấu của cán bộ, giáo viên, công nhân viên và học sinh  trong nhà trường.

     Vinh dự cho thầy và trò nhà trường, năm 2015, nhà trường trang trọng được đón nhận tượng đài trạng nguyên Nguyễn Hiền đặt trong khuôn viên trường như để tỏ lòng thành kính và nhắc nhở các thế hệ giáo viên, học sinh luôn dạy tốt – học tốt xứng đáng với ngôi trường mang tên vị Trạng Nguyên trẻ tuổi nhất trong lịch sử dân tộc.

     Lễ hội Đền thờ Trạng nguyên Nguyễn Hiền, xã Nam Thắng, huyện Nam Trực mở hội định kỳ hàng năm từ ngày 14 đến ngày 16 tháng 8 âm lịch. Đây là dịp để các tầng lớp nhân dân Nam Trực, đồng bào, du khách thập phương về thắp hương tưởng niệm tỏ lòng tri ân với Trạng nguyên Nguyễn Hiền; là dịp để tìm hiểu những giá trị tinh thần mang đậm nét lịch sử về truyền thống hiếu học, học giỏi, đỗ đạt cao, truyền thống tôn sư trọng đạo, khơi dậy, giáo dục thế hệ trẻ Nam Trực lòng tự hào, ý chí vượt khó, hiếu học, thành tài đã trở thành truyền thống, một đặc trưng riêng có của Nam Trực.

     Lễ hội năm 2018 tưởng niệm 763 năm ngày mất của Trạng nguyên Nguyễn Hiền, thầy và trò trường THCS Nguyễn Hiền thành kính dâng hương tưởng nhớ Trạng nguyên. Thầy và trò nhà trường sẽ tiếp tục phấn đấu, tiếp nối truyền thống học tập và lao động của các thế hệ đi trước để không ngừng đạt được những thành tích rực rỡ, xứng đáng với ngôi trường mang tên Trạng nguyên Nguyễn Hiền trẻ tuổi. Với tinh thần học hỏi và chia sẻ, thầy và trò nhà trường mong muốn được gặp gỡ, giao lưu với các đồng nghiệp và các em học sinh các nhà trường cùng mang tên trạng nguyên Nguyễn Hiền trên khắp mọi miền của tổ quốc Việt Nam.

Trường THCS Nguyễn Hiền